Samen leren
De Schaal van Samenwerking heeft ondertussen al een hele geschiedenis aan ontwikkelingen achter de rug. Pieter begon heel voorzichtig met een onderscheid tussen Samen leren als tegenovergestelde van Overleven. Daartussen zat ook nog iets, hij noemde dat toen ‘mist’.
Overleven – Ontlopen – Leren
De drieslag Overleven – Ontlopen – Leren ontstond later. Jarenlang dacht Pieter ‘dit is er al, dit is zo simpel en vanzelfsprekend, dat moet al uitvoerig beschreven zijn… Er zijn boekenkasten vol over conflicthantering, dialoog, escalatieladders, leercirkels en flow. Maar deze drie werelden samen als één geheel beschreven bleek er in deze vorm niet te zijn.
Medio 1998 legde Reclassering Nederland bij de werkgever van Pieter de vraag neer of hij mee wilde denken over het vraagstuk hoe gearresteerde jonge ernstige delinquenten van 15-17 jaar toch – zonder gevangenisstraf – de samenleving weer in zouden kunnen. Ondanks hun ernstige delict, omdat een lange gevangenisstraf deze jonge ‘meelopers’ in veel gevallen een leven lang in de criminaliteit zou houden. De zware jongens erachter vastzetten en de loopjongens een nieuwe kans geven was de gedachtegang. Immers de gevangenis is al sinds jaar en dag de beste opleidingsplek voor ‘het niet leven volgens de afspraken van onze maatschappij’. Kunnen we jonge mensen een alternatieve route geven, trots laten worden op wat ze presteren binnen de regels en wetten van onze samenleving? Zodat ze niet opnieuw terugvallen in delinquentie? Is het ook niet voor slachtoffers van deze daders de beste uitkomst dat jongeren spijt betuigen, en ‘hun’ gang-cultuur vaarwel zeggen? In de zoektocht naar een sterk programma, wat het ‘DOEL-Project’ werd, ontstond vaak ook in gesprek met de deelnemers deze drieslag. Als Pieter weer een jongere uit de gevangenis haalde wist hij: deze jongere is aan het Overleven. De wetten van het overleven gelden, het gaat om ‘wie wint’, ‘wat zijn mijn kansen om te ontsnappen’? Hoe kun je zo’n jonge deelnemer die – vaak bijna uitsluitend negatieve ervaringen heeft – en die je nog maar 15 minuten kent, winnen voor een leerroute waarvan iedereen beter wordt? Het zijn de gesprekken met deze jongeren die het fundament voor een nieuwe kijk op samenwerking hebben gelegd.
Overleven ⇿ Ontlopen ⇿ Samenwerken
Later gebruikten we steeds vaker ‘Samenwerken’ als een synoniem voor ‘leren’. De drieslag werd Overleven – Ontlopen – Samenwerken afgekort “O-O-S”. Leren gaf verwarring omdat je in een Overlevende setting ook ‘leert’, niet wat je nodig hebt om met energie samen te werken, maar je zou het wel leren overleven kunnen noemen. Overleven is actief, Samenwerken is actief en Ontlopen zit er tussen: dat kan een vlucht zijn uit een overlevende setting, ergens letterlijk ziek van worden en daarnaast ook ‘ja’ zeggen en ‘nee’ doen, terwijl niemand je daarop met effect aanspreekt. Het is een soort van mist waarin je op steeds meer afstand van elkaar komt te staan. Zowel een overlevende setting als in een samenwerking kun je ‘er de mist mee ingaan’.
Het moet rond 2002 geweest zijn, het moment ook dat de Schaal is vertaald in het Engels, oorspronkelijk afgekort als “SAC”: Surviving – Avoiding – Cooperating. Later werd Surviving > Struggling, omdat ’to survive’ te sterk aan ‘overwinnen’ is gekoppeld, terwijl het in een wereld van Overleven misschien wel om overwinnen gaat, maar uiteindelijk het gedrag (ook) slachtoffers en weerstand, irritatie en ’tegenover’ produceert. ‘Struggling’ geeft dat beter weer.
Ontlopen
Er zijn veel boeken over overleven, het gevecht, conflict en daaruit voortkomend ’tegenbeweging’ van diplomatie en (veel later) mediation en geweldloze communicatie. Er zijn ook vele boeken over teamplay, samenwerking, groepsontwikkeling, groepsrollen, communicatiestijlen, leiderschap, flow, etc. Er zijn niet of nauwelijks boeken over de wereld tussen deze twee in: Ontlopen. Misschien wel ‘wie zou dat willen lezen?’ Het gevecht met – onder stress – de keuze tussen vechten, vluchten of bevriezen enerzijds en een fijne vertrouwensvolle samenwerking anderzijds, zijn totaal andere werelden. Samenwerken schept een wereld waarin iedereen onmisbaar op zijn plek zit en met flow een uitdaging aanneemt. We merken nu we de Schaal in professionele teams gebruiken hoe belangrijk (onze definitie van) Ontlopen als fenomeen eigenlijk wel niet is. Er is weinig literatuur over gevonden, laat staan de combinatie van Overleven, Ontlopen en Samenwerken in de vorm van een route waarover teams zich heen en weer bewegen.
Schaal van Samenwerking
De drieslag O-O-S voldeed steeds minder, er zijn allerlei tussenstappen, Overleven, Ontlopen en Samenwerken kennen ieder vele kanten en dat gaf verwarring in de trainingen. Bovendien: “kunnen we die verschillen in elke wereld niet in een volgorde weergeven?” werd de vraag. “Het is een schaal waarover je kunt bewegen” zei Floor tijdens een van de talloze gesprekken op landgoed de Hoorneboeg over hoe we O-O-S nog krachtiger zouden kunnen laten werken.
Het gaf de Schaal van Samenwerking (2013) zijn definitieve titel. Janneke Tromp ontwierp de Schaal en het logo. Je kunt wel stellen dat er ondertussen meer dan honderd mensen een bijdrage geleverd hebben aan de schaal. Vele duizenden deelnemers maakten er kennis mee.
Twee websites gelanceerd
Steeds meer mensen raakten betrokken bij de Schaal terwijl de Schaal tot nu toe vooral intern was gebruikt. In (internationale) trainingen merkten we dat de Schaal gewaardeerd werd. Eerst als een belangrijk inzicht en later ook steeds vaker als goed gereedschap, een soort van routekaart naar betere verhoudingen en daarmee snellere resultaten.
Open source
We besloten (2017) de schaal vrij te geven als ‘open source’, zolang mensen de ontwikkelaars ervan respecteren, als bron vermelden en verbeteringen ‘om niet’ delen.
Van zeven naar negen posities
Sinds 2018 zijn de zeven deelgebieden – we noemen ze nu ‘posities’ definitief gewijzigd in negen en geven we concrete tips over elke positie op de Schaal. Een schaal die de mate en kwaliteit van een samenwerking meet.
27 actiekaarten
En ondertussen zijn er niet alleen negen posities, maar ook per positie drie acties (dus 27 acties in totaal) die advies geven over hoe je kunt bewegen van de ene naar de andere positie.
Een handleiding en andere producten
U weet wel dat jaar van het Covid-19 virus, dat gaf ons tijd. Tijd om een handleiding te schrijven die begin 2021 is gedrukt. Tijd om andere producten met klanten te delen. Tijd om webinars voor te bereiden en opleidingsdagen. De eerste opleidingsdag was in september 2020. Er zijn (deel)vertalingen gemaakt, naast het Engels, in het Duits, Frans en Pools. Er is vanuit het buitenland vraag naar certificering.
Successen vieren
Meer dan tien jaar coachen we groepen naar een fijne energie gevende staat van samenwerking.
Op 1 februari werd onze samenwerking officieel vastgelegd in een aparte onderneming. De Schaal van Samenwerking VOF. Opnieuw een mijlpaal om te vieren! De eerste webinar is in februari en we gaan voor een eerste podcast in maart. Wie weet lukt de eerste Ted Talk na de zomer!
De Nederlandse website passeerde op 1 januari 2021 meer dan 75.000 unieke bezoekers en meer dan een miljoen hits. We zijn er blij mee en trots op.
Toen de Engelse vertaling een feit was ontsloot de Schaal zich internationaal. De Schaal wordt professioneel in vier Europese landen gebruikt, naast Nederland, in Duitsland, Polen en Frankrijk. De organisaties waarmee we samenwerken organiseren er ook opleidingen.
De Schaal is ondertussen vertaald in het Arabisch, Bulgaars, Engels, Duits, Frans, Fries, Hongaars, Litouws, Roemeens, Pools, Portugees en Zweeds.
Eerste internationale bijeenkomst
In Ommen werd in januari 2023 onze eerste internationale bijeenkomst gehouden.
In Polen is een teamopdracht ontwikkeld gebaseerd op de Schaal. De groep wordt uitgedaagd om te winnen, maar of dat een gezamenlijke winst wordt, wordt een vraag voor in de reflecties. Zelfs voor een team dat regelmatig met de Schaal werkt, werd de teamopdracht een bijzondere uitdaging. Er is ondertussen een Engelse en Nederlandse versie van de teamopdracht in voorbereiding.
Is een sleuteljaar
Een aanleiding voor een nieuwe ingrijpende wijziging was een eerste internationale bijeenkomst over de Schaal in januari 2023. We vroegen de deelnemers toen ‘waar loop je als begeleider tegenaan?’ En ‘welke tools mis je nog om groepen over ‘drempels’ heen te helpen’? We waren samen verbaasd over de overeenstemming in de reacties. Dat zette ons aan het denken.
Veel teamleden – de deelnemers aan onze trainingen – zijn in gesprek met elkaar, maar hebben moeite om tot lichte, behulpzame en lerende – positief ervaren – feedback te komen. En door er op terug te komen feedback te borgen. Pas als je er op terugkomt en de feedback borgt, wordt het ‘feedback dat werkt’. Zo wordt ‘samen van een situatie leren’ aantrekkelijk en geeft het resultaat. Dat samenwerken (vooral) ook samen leren is, was door de veranderde terminologie uit beeld geraakt. De resultaten nemen toe zodra de samenwerking lerend wordt. Pas dan kun je spreken van samen-werken.
Meer dan 17 wijzigingen
In juni 2023 hebben we het aangedurfd om een nieuwe positie tussen Praten met en Feedback toe te voegen (dat werd uiteindelijk Duidelijkheid creëren) en alle posities en actiekaarten die we onvoldoende gebruikten van de grondplaten af te halen. Dit werd een tijdlang de bètaversie van de Schaal die door een kerngroep van ongeveer tien teamcoaches getest werd. Op basis van de reacties uit de groepen waar we mee werkten en de inhoudelijke feedback van collega’s is begin 2024 de nieuwe versie van de Schaal gelanceerd.
